دکتر سید فخرالدین توکلی

این دیسک ها که بین مهره ها قرار دارند باعث  جذب شوک وارد شده به مهره شده و به علت انعطاف باعث حفظ تحرک ستون مهره ها به جهت های مختلف می شود. اگر یک دیسک دچار فتق شود و مواد داخلی آن به خارج نشت کند، ممکن است بر روی عصب فشار وارد کند و باعث درد در کمر و پا گردد. علت هرنی دیسک ممکن است نامشخص باشد یا اینکه به دنبال بلند کردن یک جسم سنگین یا حرکتی که به ستون مهره ها فشار بیش از حد آورده است ایجاد گردد. هرنی دیسک بیشتر در افراد 50-35 ساله ایجاد می شود.

یک دیسک چگونه دچار فتق(هرنی)می شود؟

دور تا دور دیسک یک حلقه به نام آنولوس وجود دارد که باعث می شود هسته ژله ای شکل دیسک حفاظت شود.  به دنبال افزایش سن، دیسک مقداری مایع خود را از دست می دهد. این مایع باعث انعطاف و اسفنجی بودن دیسک می شود. به دنبال از دست دادن مایع درونی دیسک، دیسک مسطح تر و سفت تر می گردد.

این پروسه خود را در تصاویری که از کمر گرفته می شود نشان می دهد. وقتی که روی ستون مهره ها فشار  اعمال می شود، حلقه بیرونی دور دیسک به بیرون هدایت می شود و این باعث فشار روی ریشه عصبی می شود.

مواد التهاب زا دور ریشه عصب  جمع می شوند و باعث ایجاد درد در باسن و پاها می گردند. این پروسه باعث مشکلات همیشگی یا مقاوم برای بیمار نمی شود.

علائم فتق دیسک کمر

علائم ممکن است از یک درد متوسط در کمر یا باسن خفیف باشد و یا بیمار دچار ضعفی شده باشد که نیاز به درمان اورژانسی داشته باشد. درد الزاماً تا مدت طولانی باقی نمی ماند. تقریبا 90% افرادی که به دنبال فتق دیسک کمر دچار درد شدید می شوند بعد از گذشت 6 هفته دردی نخواهند داشت. حتی اگر که با دارو درمان نشده باشد. در بعضی از بیماران درد به صورت مزمن باقی می ماند و باعث ناتوانی فرد  می شود.

علائم هرنی دیسک کمری به سه علت خود به خود خوب می شوند.

1.بدن به دیسک بیرون زده حمله می کند، چون آن را به عنوان جسم خارجی می شناسد. این باعث کاهش سایز دیسک بیرون زده و کاهش التهاب دور عصب می گردد.

2. با گذشت زمان مقداری از آب درون دیسک جذب بدن می شود و باعث به داخل کشیده شدن دیسک می گردد.

3. ورزش هایی که به صورت خم شدن کمر به پشت بیمار می شود، ممکن است باعث حرکت اجزاء بیرون زده دیسک و دور شدن آن از محل آسیب شود.

گرچه باید به دیسک بیرون زده و درد آن توجه خاص داشت، ولی مطالعات پزشکی نشان داده است که ممکن است بسیاری از افراد دچار هرنی دیسک کمری بشوند، بدون اینکه درد یا علائم دیگری رخ داده باشد.

فشار روی عصب کنار دیسک شایع است که باعث درد تیرکشنده در طول عصب می شود.

دیسک کمری شایعترین علت سیاتیک است که باعث درد در طول عصب سیاتیک در قسمت پشت پا می شود.

درد پا

درد پا معمولا بدتر از درد کمر است و اگر این درد در طول عصب سیاتیک رخ دهد به آن رادیکولوپاتی سیاتیک  گفته می شود.

درد عصب

قابل توجه ترین علامت، درد عصب در مسیر آن در پا می باشد. این درد به صورت درد سوزاننده ، تیز، برق گرفتگی توصیف می شود.

علائم بسته به این که کدام منطقه مشکل ایجاد شده است، ممکن است متفاوت باشند. علائم ممکن است در کمر، باسن، جلو یا پشت ران، ساق پا، کف یا روی پا و انگشتان ایجاد شود و به طور معمول فقط روی یک قسمت از بدن ایجاد می شوند.

علائم عصبی

بی‌حسی و کرختی، عدم احساس تیزی سوزن، ضعف و یا حس خارش روی پاها، کف پاها، ساق و یا انگشتان.

افتادگی پا و علایم عصبی هرنی دیسک ممکن است خود را با ناتوانی در بلند کردن پاها در حالت راه رفتن یا ایستادن روی پاشنه یا پنجه پا نشان دهد.

درد کمر

درد کمر ممکن است به وجود آید ولی الزاماً همیشگی نیست. درد ممکن است دردی مبهم همراه با خشکی باشد. اگر دیسک بیرون زده باعث اسپاسم عضلانی کمتر شود، با یکی دو روز استراحت برطرف می‌گردد. همچنین استفاده از یخ، گرما، نشستن روی بالش گرد تو خالی یا خوابیدن به پشت درحالیکه یک بالشی زیر زانوها قرار دارد، برای درمان کمردرد کمک کننده است.

دردی که با حرکت کردن بدتر می‌شود، درد به دنبال ایستادن یا نشستن طولانی مدت یا بعد از راه رفتن حتی در مسافت کم ایجاد می‌شود. ممکن است خندیدن، عطسه کردن و هرگونه فشار ناگهانی باعث افزایش درد شود.

دردی که با قوز کردن به سمت جلو بدتر می‌شود: بسیاری از بیماران درمی‌یابند که در وضعیتی مثل دولا شدن و یا قوز کردن به سمت جلو و روی صندلی یا خم شدن به سمت جلو درد پا را بدتر می‌کند.

شروع سریع: فتق دیسک کمر معمولاً یک پروسه سریع را در پیش می‌گیرد.

علائم خطرناک فتق دیسک کمر از دست دادن کنترل روده‌ها یا مثانه (بی‌اختیاری ادرار و یا مدفوع) گرفتگی در ناحیه میان دو راه، یا ضعف در هر دو پا علایم خطرناکی هستند که به نام caude equina شناخته می‌شوند.

فشار روی عصب‌های L₃ یا L₄ کمری

در معاینه‌ای که با چکش معاینه انجام می‌شود، رفلکس غیر نرمال دیده می‌شود. این رفلکس، رفلکس پاتلار نامیده می‌شود. درد ناشی از فتق دیسک L₃ یا L₄ معمولاً به سمت عضله چهار سر جلوی ران تیر می‌کشد. این درد، از درد سیاتیک مجزا است، چون درد سیاتیک، به سمت پشت پا تیر می‌کشد.

فشار روی عصب L₅

در آن موارد، ضعف در خم کردن مچ پا و انگشت شست ایجاد می‌شود کرختی و درد ممکن است در قسمت روی پا احساس شود و درد به سمت پایین تیر می‌کشد.

فشار روی عصب S₁

رفلکس مچ پا از بین می‌رود و بیمار نمی‌تواند روی پاشنه پا یا پنجه پا بایستد. کرختی و درد در طول قسمت خارجی ساق پا تیر می‌کشد و به سمت خارج پا و انگشت کوچک پا می‌رود.

علل و عوامل خطر فتق دیسک کمر

دردی که به علت فتق دیسک کمر ایجاد می‌شود معمولاً ناگهانی به وجود می‌آید. ولی این درد نتیجه یک روند پیش‌رونده بوده است. در بچه‌ها دیسک‌های ستون فقرات پر از آب است که کمک می‌کند دیسک ثبات و انعطاف قابل‌ملاحظه داشته باشد و مانند یک بالشتک بین مهره‌ها عمل کند. به تدریج که سن زیاد می­شود، آب درون دیسک کمتر می‌شود و این پروسه باعث می‌شود که دیسک حالت شکنندگی و آسیب‌پذیری پیدا کند و با حرکاتی نه چندان سنگین مثل حمل کردن سبد خرید، یا حرکاتی مثل پیچیده شدن ستون فقرات مثل ضربه زدن به توپ گلف یا حتی حرکات اتومبیل، پاره می‌شود.

علت غیر شایعی برای ایجاد فتق دیسک کمر ، آسیب تروماتیک (ضربه خوردن) به دیسک مثل سقوط از ارتفاع یا تصادف با ماشین می‌باشد. این آسیب باعث فشار زیادی روی دیسک و بیرون‌زدگی آن می‌شود.

عوامل خطر برای ایجاد فتق دیسک (ریسک فاکتورها)

سن

شایع‌ترین عامل خطر ایجاد هرنی ریسک سن بیماران است که بیشترین 30 تا 50 سالگی رخ می‌دهد.

جنسیت

مردان دو برابر بیش از زنان در معرض خطر هرنی (فتق) دیسک می‌باشند.

نوع فعالیت شغلی

مشاغلی که در آن، فرد مجبور است اجسام سنگین را جابه‌جا کند، بیشتر در معرض فتق دیسک کمر قرار می‌گیرند. عواملی مثل کشیدن اجسام سنگین یا هل دادن آن‌ها نیز مؤثر می‌باشند.

چاقی

وزن بیش از حد خطر ایجاد فتق دیسک کمر را 12 بار بیش از نرمال می‌کند. مخصوصاً در کسانی که سابقه پارگی یک دیسک را دادند، این خطر افزایش می‌یابد. علت آن تحمل همیشگی یک وزن سنگین بر روی دیسک می‌باشد.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن هم از علل ایجاد هرنی دیسک کمری می‌باشد. نیکوتین باعث کاهش خون‌رسانی به دیسک شده باعث می‌شود روند تخریب دیسک تسریع گردد. این تخریب باعث می‌شود که دیسک بیشتر در معرض هرنی شدن قرار گیرد.

سوابق فامیلی

افرادی که در بستگانشان، بیماری فتق دیسک کمر رخ داده است، بیشتر در معرض این بیماری می‌باشند.

با تمام این اوصاف باید توجه داشت که هرنی دیسک کمری ممکن است در هر سن، شغل، وزن و هر شرایطی ایجاد گردد.

تشخیص هرنی یا فتق دیسک کمر

قبل از انجام هرگونه تست تشخیص باید از بیمار شرح حال کامل گرفت و بیمار را به صورت کامل معاینه کرد.

X-Ray

این تست تشخیصی نمای استخوانی ستون مهرها را نشان می‌دهد. انجام این تست برای نشان دادن ثبات ستون مهره‌ها مثل سر خوردن مهره‌ها روی هم (اسپوندیلولبستزیس)، تومورها و شکستگی‌ها کمک کننده است.

CI-Scan

این تست با نشان دادن جزئیات بیشتری نسبت به اشعه X کاربرد دارد. از این تست برای نشان دادن سرخوردگی مهره‌ها روی هم و تنگی کانال نخاعی هم استفاده می‌شود.

MRI

جزئیات دقیق‌تری از ستون مهره‌ها و دیسک‌ها در تست MRI قابل‌رؤیت هستند.